Van binnenuit oogt het Provinciehuis als een transparant pand, omzoomd door een vloeiend waterlandschap. Buitenstaanders benaderen het gebouw soms als een vesting. Rond de tussenweg bezonnen communicatiespecialisten uit Flevoland zich donderdag 22 september op denkrichtingen die tegenover elkaar liggen.
Aan weerskanten van een strak gebaand gangpad in de Rietkerkzaal staat keurig in het gelid een reeks gesloten rijen met stoelen geschikt. De gastvrouw van die middag verwijst haar bezoekers gemoedelijk naar de rechterhelft van de ruimte: ‘Welkom in het wij-vak”Het linkerdeel blijft leeg in Lelystad. “Die plekjes zijn voor de laatkomers, het zij-vak,” lacht zij. “Voorin de zaal staat een man van halfweg vijftig rustig te wachten, tot hij het woord krijgt. Hij heeft een zachtmoedige uitstraling en spreekt met een bescheiden stem. “Bart Brandsma,” stelt hij zich voor. “Ik ben filosoof en verdiep mij in gedachtenconstructies. Mensen hebben tegenwoordig heel verschillende meningen. En daar kun je als communicatiespecialist zomaar tussenin komen te staan.”
Brandstof
Op een vel papier trekt hij een paar eenvoudige lijnen. “Laat ik het voorbeeld geven van een woonwijk ergens in Nederland, waar een aantal oudere mensen overlast ervaart van Marokkaanse jongeren. Dan heb je altijd mensen die in dat spanningsveld een prominente positie innemen.” Hij plaatst twee grote rode stippen tegenover elkaar op het witte vel. “Dat zijn de pushers. De mensen die elkaar openlijk enerzijds ‘Marokkanen’ en anderzijds ‘kaaskoppen’ noemen. Als communicatiespecialisten voelen jullie vast wel aan welke lading die woorden hebben. Je geeft daarmee brandstof aan verdeeldheid, versterken het wij-zij denken. Dan ben je dus aan het polariseren. Sommige mensen kiezen nadrukkelijk de kant van de jongeren. Andere mensen voelen duidelijk mee met de verontwaardigde senioren. Dat zijn de joiners. Ze zijn het niet helemaal eens met de pushers, maar vinden wel dat deze een punt hebben.” Zijn toehoorders knikken instemmend.
Bruggenbouwer
De leden van het Communicatieplatform Flevoland (CPF) nemen vanuit verschillende organisaties regelmatig deel aan gezamenlijke activiteiten, zo ook aan deze bijeenkomst over het thema ‘polarisatie’. De boodschap van Bart Brandsma klinkt hen overtuigend in de oren. In de casus van de woonwijk tekent de spreker een klein zwart bolletje dat boven de partijen lijkt te zweven. Het is de bruggenbouwer, die een oplossing zoekt tussen de strijdende tegenpolen, maar op moet passen dat hij niet juist brandstof aanvoert en mogelijk zelf de zondebok wordt.
Stille midden
Tussen de beide polen met pushers en joiners komt het volgende moment een cirkel te staan. “Het stille midden vertegenwoordigt het grootste deel van de mensen. Zij hebben zich nog niet in de discussie over de tussen wijkbewoners escalerende situatie gemengd. Dat kan uit onverschilligheid zijn, maar ook een bewuste keuze. Om te kunnen depolariseren moeten in dit ‘stille midden’ zogenoemde bondgenoten worden gevonden voor het formuleren van het vraagstuk achter de polarisatie: wat speelt er echt? In het voorbeeld van de Marokkaanse jongeren tegenover de oudere wijkbewoners heeft de wijkagent in het stille midden betrouwbare bondgenoten gezocht: de bibliothecaresse aan de andere kant van de straat bijvoorbeeld, een onderwijzer of een jongerenwerker. Dergelijke bondgenoten (her)kennen het eigenlijke vraagstuk. Ze vragen zich in dit geval samen af hoe je met elkaar samen kunt werken aan een veilige sfeer”
Flevoland
Hij kijkt het publiek in de zaal aan. “Dit model kun je ook toepassen op allerlei situaties die in Flevoland spelen. Bijvoorbeeld het wij tegen zij in de besluitvorming over de opening van Lelystad Airport of de onrust rond het aanmeldcentrum dat in Bant zou komen. Daarmee zeg ik overigens niets over mijn eigen opvattingen. Ik ben een filosoof. Ik reik geen methodes of richtlijnen aan. Mijn model is een denkkader dat uit de praktijk voortkomt. En de praktijk heeft bewezen dat het werkt.”
Open vraag
Peinzend laten de leden van het Communicatieplatform de woorden van Brandsma op zich inwerken. Het antwoord op polarisatie is dus blijkbaar te vinden in een open vraag die vanuit het ‘stille midden’ wordt geformuleerd. “Kun je nog een keer uitleggen hoe je de rol van die bondgenoten precies voor je ziet?” is het belangstellende verzoek van iemand op de vierde rij. Een ander kijkt fronsend voor zich uit. “Ik weet nog niet zeker of ik het helemaal met je eens ben.” Brandsma grijnst. “Helaas kan ik jullie vanmiddag niet allemaal persoonlijk helpen. Maar als je met jouw opmerking wilt polariseren, praat ik graag eens met je door. Goed, wat is de vraag?”
Met dank aan Gerrit Jan Tempelman voor deze terugblik.